انواع خیارات (اختیارات) در موارد حقوقی به زبان ساده

خیارات (اختیارات) در معاملات حقوقی، حقی است که به یکی از طرفین قرارداد (یا هر دو) داده می‌شود تا بتوانند در شرایط خاصی، قرارداد را فسخ کنند. به زبان ساده‌تر، خیار مثل یک اهرم است که به شما اجازه می‌دهد اگر معامله مطابق میل شما پیش نرفت، آن را برهم بزنید. در قانون مدنی ایران، انواع مختلفی از خیارات وجود دارد که هر کدام شرایط و کاربردهای خاص خود را دارند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنم:

خیار مجلس:
فرض کنید به مغازه‌ای می‌روید و یک فرش می‌خرید. تا زمانی که شما و فروشنده در همان مجلس حضور دارید (یعنی از هم جدا نشده‌اید)، هر کدام می‌توانید از خرید منصرف شوید. این حق را «خیار مجلس» می‌گویند.
خیار حیوان:
اگر حیوانی را بخرید، تا سه روز فرصت دارید آن را پس بدهید. این حق، «خیار حیوان» نامیده می‌شود. مثلاً اگر اسبی بخرید و بعد از یک روز متوجه شوید بیمار است، می‌توانید آن را پس بدهید.
خیار شرط:
شما و طرف مقابلتان می‌توانید در قرارداد شرط کنید که در مدت معینی، هر کدام یا فقط یکی از شما حق فسخ معامله را داشته باشید. مثلاً می‌توانید شرط کنید که تا یک هفته فرصت دارید خانه را ببینید و اگر پسند نکردید، معامله را فسخ کنید.
خیار تاخیر ثمن:
اگر شما چیزی را بفروشید و خریدار پول آن را در زمان مقرر پرداخت نکند، می‌توانید معامله را فسخ کنید. این حق، «خیار تاخیر ثمن» نامیده می‌شود. مثلاً اگر قرار بوده خریدار تا فردا پول ماشین را بدهد و نداده، شما می‌توانید معامله را فسخ کنید.
خیار رویت و تخلف وصف:
اگر چیزی را بخرید که قبلاً ندیده‌اید، یا فروشنده ویژگی‌های خاصی را برای آن ذکر کرده و بعداً متوجه شوید آن ویژگی‌ها وجود ندارد، می‌توانید معامله را فسخ کنید. مثلاً اگر خانه‌ای را فقط از روی عکس بخرید و بعداً ببینید با عکس‌ها فرق دارد، می‌توانید معامله را فسخ کنید.
خیار غبن:
اگر در معامله ضرر زیادی کنید (مثلاً خانه‌ای را خیلی ارزان‌تر از قیمت واقعی بفروشید)، می‌توانید معامله را فسخ کنید. این حق، «خیار غبن» نامیده می‌شود.
خیار عیب:
اگر کالایی که می‌خرید عیبی داشته باشد که موقع خرید نمی‌دانستید، می‌توانید معامله را فسخ کنید. مثلاً اگر ماشینی بخرید و بعداً متوجه شوید موتور آن مشکل دارد، می‌توانید معامله را فسخ کنید.
خیار تدلیس:
اگر فروشنده برای اینکه شما معامله را انجام دهید، شما را فریب دهد، شما حق فسخ معامله را دارید. برای مثال فروشنده خودرویی کیلومتر شمار ان را دست کاری کند تا کارکرد خودرو کمتر از مقدار واقعی نشان داده شود.
خیار تبعض صفقه:

در اصطلاح حقوقی، “صفقه” به معنای معامله و داد و ستد است. این واژه اغلب در مواردی به کار می‌رود که به کل یک قرارداد یا توافق بین دو یا چند طرف اشاره دارد. به طور خاص، در بحث خیارات، “تبعض صفقه” به وضعیتی اشاره می‌کند که بخشی از معامله انجام نشده یا غیرقابل اجرا می‌شود. برای درک بهتر، به این مثال توجه کنید: فرض کنید شما یک مجموعه مبلمان شامل یک میز و چهار صندلی را خریداری می‌کنید. اگر فروشنده فقط میز را تحویل دهد و از تحویل صندلی‌ها امتناع کند، در اینجا “تبعض صفقه” رخ داده است. یعنی بخشی از معامله انجام نشده است. در چنین شرایطی، شما به عنوان خریدار، حق دارید کل معامله را فسخ کنید. این حق به شما داده می‌شود تا از ضرر و زیان ناشی از عدم انجام کامل معامله جلوگیری شود. به طور خلاصه، “صفقه” به کل یک معامله یا قرارداد اشاره دارد، و “تبعض صفقه” به وضعیتی اشاره می‌کند که بخشی از آن معامله انجام نمی‌شود.
خیار تخلف از شرط:
هرگاه در قرارداد شرطی گذاشته شود و یکی از طرفین به آن شرط عمل نکند، طرف دیگر حق فسخ معامله را دارد.

منظور از اسقاط کافیه خیارات چیست ؟ “اسقاط کافه اختیارات” یعنی هر دو طرف یک قرارداد،  حقی برای فسخ آن معامله ندارند و در واقع با این اصطلاح ، خودشان حق فسخ را از خود میگیرند . به زبان ساده‌تر، یعنی دیگر نمی‌توانند به هیچ دلیلی قرارداد را فسخ کنند، حتی اگر ضرر کنند. فرض کنید خانه‌ای را می‌خرید و در قرارداد می‌نویسید “اسقاط کافه اختیارات”. این یعنی حتی اگر بعداً متوجه شوید خانه مشکل دارد یا گران‌تر از ارزش واقعی خریده‌اید، نمی‌توانید معامله را فسخ کنید.

نکات مهم
خیارات فوری هستند، یعنی باید بلافاصله بعد از اطلاع از شرایط فسخ، اقدام کنید. می‌توانید در قرارداد شرط کنید که برخی از خیارات را از خودتان ساقط کنید. خیارات در معاملات، نوعی حق شرعی محسوب شده و به ارث می رسد. امیدوارم این توضیحات برای شما مفید بوده باشد.